Rasim Köroğlu: Kafiye - Anadolu Sevdası Dergisi'nden - Şair Rasim Köroğlu - Resmi Websitesi

Ara
İçeriğe git

Ana menü:

Rasim Köroğlu: Kafiye - Anadolu Sevdası Dergisi'nden

Şairin Yazdıkları > Yazılar
Rasim Köroğlu
 
KAFİYE (UYAK)

Kafiyenin tanımını yapmadan önce bu konuda gerekli olan bilgilerimizi tekrar edelim. 
Alfabemizdeki sesli ve sessiz harfler:
Sesli(ünlü) harfler:a-e-ı-i-o-ö-u-ü
Sessiz(ünsüz)harfler:b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z
Şimdi kafiyenin tanımını yapalım ve örnek verelim.

Kafiye (uyak):
Dize sonlarında bulunan ses benzerliklerine denir.
Kafiyeler her zaman mısraının yani dizenin sonunda bulunmayabilir. Bazen dizenin başında dahi olabilir.
Daha sonra örnek vereceğiz. Uyağa saz şairleri(aşıklar) ayak derler.
Kafiyeler beşe ayrılır:
1-Yarım kafiye
2-Tam kafiye
3-Zengin kafiye
4-Tunç kafiye
5-Cinaslı kafiye

Yarım kafiye:
 bir sessiz(ünsüz) harf ile yapılan kafiyelerdir. Kafiyeyi oluşturan kelimelerin sadece bir sesiz(ünsüz)harfi benzeşir.
Örnek:
Bağrıma basarım ta(ş)lar,
Akıttım gözümden ya(ş)lar
Yavrusun yitiren ku(ş)lar,
Yuvasına döner gelir.
Bu dörtlükte uyak olan harf (ş) harfidir ve sesiz harftir. Buradaki (lar) ekleri kafiyeye dahil değildir. Bu genellikle karıştırılan bir husustur. "lar" ekleri rediftir. Redifi daha sonra açıklayalım.
Burada kafiyeyi oluşturan kelimeler "taş", "yaş","kuş" kelimeleridir. Her üç kelimede ortak olan harf (ş) harfidir.
Dolayısıyla kafiyeyi oluşturan harftir. Bu dörtlükte ilk üç dize arasındaki kafiye bir tek sesiz harfle (ş) yapıldığı için yarım kafiyedir.
Gelelim "lar" eklerine. Buradaki üç mısra sonunda bulunan bu "lar" ekleri çoğul eki yani çekim ekleridir. Yeri gelmişken redif'i açıklayalım.

Redif:
Kafiyeden sonra gelen, görev ve anlamları aynı olan mısra sonlarındaki ses benzerliklerine redif denir.
Yukarıdaki dörtlükte kafiye olan (ş) harfinden sonra gelen" lar" ekleri bu durumda rediftir.
Kafiyenin oluşturulduğu kelimelerde yeniden görelim.
taş-lar
yaş-lar
kuş-lar
Kafiye olan (ş) harfinden sonra gelen "lar" ekleri rediftir

TAM KAFİYE Bir sesli ile bir sesiz harften oluşan kafiyelere tam kafiye denir.
Örnek:
Gece nedir,gündüz ned(ir) ilmezler,
Güneş,sema ,yıldız ,bed(ir) bilmezler,
Üşümezler urba, set(ir) bilmezler,
Ne aba sordular, ne çul sordular. İbrahim Sağır
Yukarıdaki dörtlükte kafiyenin oluştuğu kelimeleri ele alalım. "nedir", "bedir","setir" . Peki bu kelimelerde ortak olan harfler hangileridir.?
Cevabımız (i) ve (r) harfleri olmalı. Yani kafiye bir sesli harf olan (i) ve bir sessiz harf olan (r) dır. Dolayısıyla bir sesiz ve bir sesli harften meydana gelen bu kafiye tam kafiyedir.
Peki redif nerede bu dörtlükte?
Gece nedir,gündüz nedir/ bilmezler,
Güneş, sema,  yıldız, bedir/ bilmezler,
Üşümezler urba, setir/ bilmezler,
Ne aba sordular, ne çul sordular.
Üç mısrada kafiyeden sonra tekrarlan ( bilmezler ) kelimesi rediftir.

ZENGİN KAFİYE 
İki sesten daha fazla sesle oluşturulan kafiyelere zengin kafiye denir.
Örnek:
Köşe bu(cak)la güzel,
Ateş o(cak)la güzel
Sevda ku(cak)la güzel
Sen benimle güzelsin
Mehmet Ali Kalkan
Yine kafiyenin oluştuğu kelimeleri alalım. "bucakla","ocakla","kucakla" Burada kafiyeyi oluşturan harfler "c","a","k" harfleridir; kafiye üç harf ile yapıldığı için zengin kafiyedir.kafiyeden sonra gelen kısımlar aşağıda gösterilmiştir.
Köşe bucak/la güzel
Ateş ocak/la güzel
Sevda kucak/la güzel
Sen benimle güzelsin
(/ ) işareti ile ayrılan ve tekrarlanan kısımlar rediftir.

TUNÇ KAFİYE 
Aslında tunç kafiye bir zengin kafiyedir. Kafiye olan kelimelerden birinin seslerinin tamamı diğer kafiye olan kelimenin içinde tekrarlanıyorsa buna tunç kafiye denir.
Örnek:
Her şey akar, su, tarih,yıldız,insan ve fikir;
Oluklar çift ; birinden nur akar ; birinden kir. NFK
Bu beyitte görüldüğü gibi kafiye olan kelimelerden "kir" kelimesinin bütün sesleri kafiyeyi oluşturan diğer kelime "fikir"in içinde aynen tekrarlanıyor.
Gerçi beyit Türk Halk Şiiri nazım şekli değildir. Ama tunç kafiye örneği vermek için bu beyit'i aldık.

CİNASLI KAFİYE 
Yazılışı ve okunuşu aynı, anlamları ayrı olan eş sesli (sesteş) kelimelerden meydana gelen kafiyelere cinaslı kafiye denir. Örnek:
Oku yara
Git derdim oku yara
Sinemde yer kalmadı
Meğer ok oku yara
 
Rasim Köroğlu
Anadolu Sevdası Dergisi, Yıl:1, Sayı:1